2

در آیات 17 تا 73 این سوره داستان فرمان خدا به بنی اسرائیل، مبنی بر کشتن و ذبح کردن گاو، بیان شده است.
این سوره کلا در مورد مؤمنین و مشرکین و منافقین و خلقت آدم و بدعتهای اهل کتاب و ماجراهای موسی و بنی اسرائیل و بنای کعبه توسط حضرت ابراهیم و نعمتهای خداوند و مسائل قصاص و وصیت و قتال با مشرکین و نکاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهیم با مشرکین بر سر اعتقاد به توحید و تغییر قبله و احکامی از حج و ارث و روزه و ... می‏باشد. آیة الکرسی، آیه 255 این سوره است.
286 آیه دارد و بیشتر آیاتش در مدینه و پس از هجرت نازل شده است. 3

عمران پدر حضرت مریم بود. خاندان عمران عبارت می‏شود از عمران و همسرش و مریم و عیسی. در آیه 33 می‏خوانیم:
«خداوند، آدم و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید.»
در این سوره، که 200 آیه دارد و در سال سوم هجرت در مدینه نازل شده است از توحید و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسی و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگی مسلمین در آن فراز و نشیبها، سخن می‏گوید. در بخشی هم ولادت مریم و عیسی و نصاری و مجادله با اهل کتاب مطرح است و از شیوه‏های عمل مخالفان و مخالفت‏های یهودیان هم سخن به میان آمده است و در کل، بشارتی برای اصحاب پیامبر است. میان آمده است و در کل، بشارتی برای اصحاب پیامبر است.4

در قسمتهائی از این سوره، مسائل و احکامی درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگی و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بیان شده است. از آیه 136 به بعد، تشریح روحیات منافقین است.
از موضوعات دیگر این سوره، احکام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل کتاب، و همچنین شئون جامعه اسلامی است که بر ویرانه‏های سنت‏های جاهلی بنا می‏شود. و دستورات اجتماعی اسلام در این سوره ذکر شده است.
این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آیه دارد.5

در آیه 112 تا 115 حواریون و پیروان عیسی(ع) از او درخواست می‏کنند که برای اطمینان بیشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد. و عیسی از خداوند می‏خواهد که:
«پروردگارا! برای ما غذائی از آسمان نازل کن تا برای اول و آخر ما عید باشد و نشانه‏ای از تو ... ».
نام دیگر سوره، «عقود» است. این سوره دارای 120 آیه است و پس از هجرت، در مدینه جزء آخرین سوره‏هائی است که نازل شده و عمدتا تاکید آیاتش بر بنای اجتماعی اسلامی، بر پایه بینش توحیدی و مبارزه با خرافات و شرکها و تاسیس روابط صحیح اجتماعی و احکام حلال و حرام می‏باشد. حرمت‏شراب و قمار، در آیه 90 آمد است.
و از این رهگذر، مسائلی از عهد و پیمان و حدود و قصاص و داستهائی از هابیل و قابیل و از بنی اسرائیل نیز بیان شده است، که در زمینه مسائل حقوقی و جزائی می‏باشد. مطالب مربوط به غدیر خم در آیات 3 و 67 بیان شده است.6

در قسمتهائی از آیات 136 تا 144 و رسوم و سنت‏های جاهلی را در باره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانی و گوشت آن بیان کرده و در اصلاح عقائد انحرافی آنان در مورد این حیوانات کوشیده است.
تلاش همیشگی قرآن در اصلاح «عقیده‏» انسان بخصوص در مورد الوهیت و عبودیت، در این سوره روشن است و در همین باره به مسائلی از قبیل توحید و نبوت و معاد و احتجاج با مشرکین و برخی وظائف شرعی پرداخته است.
این سوره 165 آیه دارد و جز 6 آیه، بقیه در مکه و قبل از هجرت نازل شده است و بنا به نقلی آیات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از این سوره، مکی است. این سوره، پس از سوره «حجر» نازل شده است. سوره «حجر» نازل شده است.7

در آیات 45 تا 48 از گروهی که در قیامت، در اعراف خواهند بود یا می‏کند و از خطاب‏های آنان با اهل بهشت، در رابطه با اعمال و پاداشها سخن می‏گوید. بنا به تفسیری هم، این اصحاب اعراف، ممکن است ائمه باشند که در حدیث است که:
«نحن الاعراف‏» - ما اعرافیم که یاران خود را می‏شناسیم و هر کس که ما را بشناسد و ما او را بشناسیم وارد بهشت می‏شود.(تفسیر البرهان ج 2 ص 17.)
این سوره، بیشتر روی سخن با مشرکین دارد و نیز مؤمنین، و از سرنوشت انسانها در طول تاریخ در رابطه با وفا به عهد خدائی و نیز فرجام کار انسان در آخرت، و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن می‏گوید و از آیه 148 به بعد، اشاره به رجعتی که در قوم موسی بصورت گوساله پرستی پیدا شد می‏کند. خطاب «یا بنی آدم‏» چندین بار تکرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. این سوره در مکه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آیه دارد. هشدار دهنده دارد. این سوره در مکه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آیه دارد.8

در نخستین آیه این سوره، حکم ثروت‏های عمومی و اینکه از آن کیست و چگونه و در چه راهی مصرف می‏شود، بیان شده است این سوره به نام «بدر» هم گفته شده زیرا پس از هجرت به مدینه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان، این سوره در سال دوم هجری نازل شده است و متضمن مسائلی مربوط به جهاد و غنائم و انفال و هجرت می‏باشد و به تعبیر امام باقر و امام صادق، سوره انفال، بریدن دماغ کفار است. کنایه از ضربه‏هائی که بر آنان وارده شده است.
نزول این سوره پس از اولین حرکت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) درخور تامل و دقت است. به جمع‏بندی نقاط قوت و ضعف و ارزیابی عمل مسلمین پرداخته و رهنمودهای متناسبی می‏دهد.
این سوره 75 آیه دارد و نود و سومین سوره‏ای است که نازل شده است. 9

در آیه 2 سخن از این است که اگر مشرکین از راه کج و انحرافی خویش باز گردند و حق را بپذیرند به نفع آنهاست.
این سوره، بخصوص در 40 آیه اول، اعلام جنگ با مشرکین و منافقین و اولتیماتوم با آنهاست و (آخرین حرف)ها را با آنها می‏زند. و بخاطر همین لحن حاد، بدون «بسم الله الرحمن الرحیم‏» شروع می‏شود.
از آخرین سوره‏های نازل شده در سال هشتم هجری و به روایتی در سال نهم در مدینه است و از نظر ترسیم خط مشی حکومت اسلامی با قبایل و گروه‏ها و جناحهای مخالف و روش سیاسی اسلام، در روابط و عملها، اهمیت‏خاصی دارد.
روحیه شهادت طلبی مسلمین و رسیدن به «احدی الحسنیین‏» در آیه 52 مطرح شده است و در آیه 107 ماجرای مسجد ضرار و توطئه منافقین بیان گردیده است.
نام دیگر این سوره «برائت‏» است. بنا به اعلان برائت و بیزاری نسبت به مشرکین پیمان شکن. و بهمین جهت هم در اول سوره بسم الله ... نیست زیرا بسم الله نشان امان و رافت است و سوره برائت، بر داشتن امان است و در آن، شمشیر است.(از علی علیه السلام. به نقل مرحوم طبرسی.)
در این سوره، مفصلا درباره منافقین بحث‏شده است و مشت آنان را در رابطه با مسائل مبارزاتی و اقتصادی باز کرده است و به همین جهت نام دیگرش «فاضحه‏» یعنی رسوا کننده است. دارای 129 آیه است.

10